S obzirom da je kao samostalna naučna disciplina psihologija relativno mlada, tempo njenog progresa u proteklih stotinak godina zaista je impozantan. Od nauke koja je nekada insistirala na tome da ima jasno definisan jedan predmet pročavanja, psihologija je napredovala do statusa široko razgranate oblasti koja zadire u ogroman broj različitih grana ljudske delatnosti.
U centru svake od oblasti i dalje se nalazi čovek, odnosno njegova psiha, ali u zavisnosti od konteksta i oblasti u čijoj je psihologija službi. Danas psihologija svoja znanja nudi za objašnjenje, predviđanje i poboljšanje pojedinačnih grana pomenutih delatnosti i neizbežnog ljudskog faktora u njima.
Apsolutno sve oblasti kojima se psihologija danas bavi, bilo u okviru drugih delatnosti ili kao samostalna disciplina sa uže definisanim kontekstom proučavanja, prilično je teško navesti, ne samo zato što ih je mnogo, već i zato što je ponekad teško napraviti granicu između onoga što je predmet proučavanja psihologije i onoga sa čim “sarađuje”. Ipak, evo spiska oblasti u kojima je psihologija ne samo našla svoju primenu, već svakodnevno doprinosi boljoj komunikaciji između potreba ljudi i njihovog okruženja.
EKSPERIMENTALNA PSIHOLOGIJA ~ u svojim proučavanjima koristi eksperimentalne metode kako bi dokučila procese koji se nalaze u osnovi ljudskog ponašanja. Eksperimentalni psiholozi u svojim istraživanjima koriste ljude ili životinje, a teme njihovih proučavanja najčešće su oseti, percepcija, memorija, kognicija, učenje, motivacija, emocije, razvojni procesi, socijalno ponašanje i svi mogući derivati navedenih oblasti.
FORENZIČKA PSIHOLOGIJA ~ predstavlja polje na kom se ukrštaju psihologija i pravosuđe. Psihologija se, u ovom kontekstu, bavi utvrđivanjem sposobnosti da se svedoči na sudu, psihološkim veštačenjem žrtve ili okrivljenog, utvrđivanjem okolnosti poput umišljaja i uračunljivosti prilikom izvršenja nekog krivičnog dela, kao i svih fakora koji su pri datim okolnostima mogle imati uticaja na osobe uključene u pravni proces.
PEDAGOŠKA PSIHOLOGIJA ~ izučava ljudsko ponašanje i učenje u različitim uslovima vaspitno-obrazovne sredine. Cilj pedagoške psihologije je proučavanje i unapređenje procesa koji stoje u osnovi učenja i ponašanja na određenim uzrastima u pomenutim uslovima, a u svrhe optimalnog razvoja učenika. Pedagoški psiholozi često se fokusiraju i na specifične subgrupe kao što su nadarena i deca ometena u razvoju.
NEUROPSIHOLOGIJA ~ se bavi proučavanjem povezanosti između strukture i funkcije mozga sa specifičnim psihičkim procesima, odnosno ponašanjima. Neuropsiholozi, pored naučnog proučavanja nervnog sistema i ljudskog ponašanja, bave se i testiranjem, odnosno utvrđivanjem stepena propadanja kognitivnih funkcija usled različitih povreda ili oboljenja nervnog sistema, za potrebe kliničkog ili forenzičkog konteksta.
KLINIČKA PSIHOLOGIJA ~ je oblast čija je svrha razumevanje, prevencija i lečenje psihičkih oboljenja. U centru pažnje kliničke psihologije nalazi se klinička procena ličnosti, odnosno aktuelnog psihičkog funkcionisanja i savetovanje/psihoterapija, odnosno lečenje. Klinički psiholozi danas su uključeni i u istraživanje, edukaciju, konsultativni rad, forenzička veštačenja i mnoge druge oblasti primenjene psihologije.
KOGNITIVNA PSIHOLOGIJA ~ proučava mentalne procese koji se nalaze u osnovi opažanja, pamćenja, mišljenja, govora i rešavanja problema. Njene osnovne odlike su upotreba naučnih metoda i pretpostavljanje postojanja untrašnjih mentalnih stanja, poput želja, uverenja, motivacije, znanja. Pravac u psihologiji koji je nastao iz ovakvog pristupa naziva se kognitivizam. Kognitivna psihologija imala je presudan uticaj u nastanku kognitivno-bihejvioralne terapije (KBT).
PSIHOLOGIJA LIČNOSTI ~ predstavlja granu psihologije koja proučava ličnost i individualne razlike. Polja interesovanja psihologije ličnosti su kreiranje koherentne slike o individui i njenim osnovim psihičkim procesima, proučavanje individualnih razlika koje postoje među ljudima i istaživanje psihičkog života i ponašanja kao celine. Pritom, “ličnost” je definisana kao dinamičan i organizovan set karakteristika koje osoba poseduje, a koje na jedinstven način utiču na njene emocije, mišljenje, motivaciju, odnose sa drugim ljudima i karakteristična ponašanja u različitim situacijama i okolnostima.
PSIHOLOGIJA MARKETINGA ~ predstavlja granu primenjene psihologije čiji je cilj usklađivanje potreba, želja i ciljeva potrošača sa jedne i ciljeva organizacije sa druge strane. U te svrhe ona proučava procese i odnose koji stoje u osnovi ovakve razmene, nastoji da razume proces donošenja odluka kod kupaca, kako na individualnom, tako i na grupnom nivou. Dalje, psihologija marketinga proučava demografske i bihejvioralne karakteristike kupaca kao kako bi dobila odgovor na pitanje – šta je to što ljudi žele. Svoja znanja, derivirana iz drugih oblasti psihologije, koristi za kreiranje efektnih marketinških ponuda i formiranje marketinškog plana proizvoda, odnosno kompanije.
PSIHOLOGIJA RADA ~ poznata je i pod nazivom “poslovna psihologija”, a proučava vezu između efikasnog rada i različitih “ljudskih” faktora. Takođe, bavi se proučavanjem vrsta poslova i radnih uslova na one koji te poslove obavljaju. Kao svoj krajnji cilj, psihologija rada ima usklađivanje ličnih i ciljeva organizacije radi postizanja obostrane dobrobiti. To se postiže kroz proces pravilne selekcije kadrova, ali i kroz edukativno-savetodavni rad sa zaposlenima i ispitivanje učinaka koje rad u određenim uslovima ima na ljude, sa osvrtom i na efikasnost obavljanja posla.
PSIHOLOGIJA UMETNOSTI ~ predstavlja polje na kome se ukršta nekoliko savremenih disciplina. Sa psihološke tačke gledišta, psihologija umetnosti proučava percepciju, kogniciju i karakteristike umetničkih dela i kreativnog procesa uopšte. Svoju primenu našla je i u psihoterapiji, u formi koja je danas poznata kao “art terapija”.
PSIHOLOGIJA SPORTA ~ bavi se ispitivanjem neophodnih, odnosno poželjnih preduslova koji bi trebalo da budu ispunjeni kako bi se postigao uspeh “na terenu”. Pored motoričkih sposobnosti, sportska psihologija bavi se ispitivanjem ličnosti, motivacije i učenja, a usmerena je kako na individualne, tako i na timske sportove u kojima proučava dinamiku timova i njen uticaj na postignuće mereno osvajanjem titlula, postizanjem rekorda i tome slično.
PSIHOMETRIJA ~ je oblast koja se bavi teorijama i tehnikama psihološkog merenja. Ona uključuje merenje znanja, sposobnosti, stavova, crta ličnosti i merenja sprovođenog u obrazovne svrhe. Psihometrija je primarno orijentisana ka konstrukciji i validaciji mernih instrumenata kao što su upitnici, inventari ličnosti i druga merna oruđa savremene psihologije i društvenih nauka uopšte.
PSIHOTERAPIJA ~ se kao termin koristi za interakciju čija je svrha lečenje, odnosno otklanjanje simptoma i poboljšanje kvaliteta života koja se odvija između treniranog profesionalca (psihoterapeuta) i klijenta/pacijenta, porodice, parova ili grupe. Osnovni cilj psihoterapije je poboljšanje mentalnog zdravlja klijenata, a to se čini kroz praktikovanje metoda i tehnika nekog od brojnih psihoterapijskih pravaca, od kojih su najpoznatiji psihoanaliza, odnosno psihoanalitička psihoterapija, grupna analiza, transakciona analiza, kognitivno-bihejvioralna psihoterapija (i njeni derivati, poput REBT-a (racionalno-emocionalno-bihejvioralna terapija), geštalt psihoterapija, konstruktivistička i tako dalje. Iako je inicijalno nastala pod okriljem psihologije, odnosno medicine (psihijatrije), bavljenje psihoterapijom danas je izašlo iz okvira psihološke i medicinske struke, te se njom mogu baviti i ljudi drugačijih profesionalnih profila, pod uslovom da su prošli obuku kojom su stekli kvalifikacije za bavljenje psihoterapijom u okviru nekog od priznatih psihoterapijskih modaliteta.
RAZVOJNA PSIHOLOGIJA ~ bavi se proučavanjem razvojnog toka čoveka, sve od rođenja do starosti. Nekada je ona podrazumevala bavljenje razvojem isključivo dece, ali se ovo polje proširilo i na druga životna doba – adolescenciju, odraslo doba, starenje – tačnije, kompletan životni vek. Razvojna psihologija proučava širok spektar psihičkih procesa i stanja – motoričkih, kognitivnih, emocionalnih, socijalnih, moralnih, kulturnih i slično.
SOCIJALNA PSIHOLOGIJA ~ predstavlja proučavanje ljudskog mišljenja, ponašanja i osećanja na koji je uticaj imalo prisustvo drugih ljudi. Predmet proučavanja socijalne psihologije su merljive varijable ljudskog ponašanja. Socijalni psiholozi ljudsko ponašanja objašnjavaju kao rezultat interakcije između mentalnog stanja i trenutne socijalne situacije.
VOJNA PSIHOLOGIJA ~ se bavi primenom psiholoških znanja u vojne svrhe. To konkretno podrazumeva selekciju, kvalifikaciju i regrutaciju vojnog osoblja, kao i proučavanje i praćenje spremnosti, sposobnosti, aktuelnog mentalnog funkcionisanja u svrhe povećanja efikasnosti u vojnoj službi. Pored toga, vojna psihologija izučava psihološke aspekte života u vojsci i ratovanja, a vojni psiholozi bave se i pružanjem psihološke pomoći vojnom osoblju i njihovim porodicama, prevencijom stresa i psihičke traume, kao i podrškom u slučajevima izmenjenog mentalnog funkcionisanja.
Autor: Ina Poljak Foto: Stocksnap
1 komentar
Pingback: INA POLJAK: Ko su ljudi koji idu kod psihologa? | ASOCIJACIJA PSIHOLOŠKIH I POLIGRAFSKIH ISPITIVANJA