Decenijama unazad, istraživači su uočavali da su, u proseku, prvorođena deca ostvarivala bolje rezultate na testovima inteligencije u odnosu na svoju mlađu braću i sestre. Što je dete rođeno kasnije, to je njegov IQ bivao manji u poređenju sa starijim siblinzima. Ukoliko ste, na primer, treće po redu rođeno dete, sad sasvim sigurno prevrćete očima. Ipak, stvari izgleda i nisu baš takve kakvim su se činile na osnovu pomenutih istraživanja.
Jednostavan i očigledan razlog za ovakve nalaze nije lako pronaći, s obzirom da siblinzi imaju iste roditelje i odrastaju u istoj porodičnoj sredini. Još jedan problem su sami testovi inteligencije i staro pitanje – šta je to što oni zaista mere – ali ova tema toliko je široka da ćemo je, za sada, ostaviti po strani.
Norveške studije
Najveća studija povezanosti između reda rođenja i inteligencije potiče iz Norveške, gde su psiholozi Peter Kristensen i Tod Bjerkedel proučavali podatke koje su dobili iz ogromnog uzorka sastavljenom od više od 240.000 braće koje je regrutovala vojska. Ispostavilo se da najstarija deca imaju za 3 IQ jedinice viša postignuća na testovima inteligencije u odnosu na svoje mlađe siblinge i za oko 4 poena više u odnosu na trećerođenu decu.
U obzir su uzete i varijable poput obrazovnog nivoa roditelja, bračnog statusa, prihoda, starosti majke i težine pri rođenju (nije uočena razlika između dečaka i devojčica kada je reč o redu rođenja i koeficijentu inteligencije).
Razlika od tri poena u IQ ne zvuči kao previše drastična iz perspektive pojedinca, ali kada se posmatra iz šire perspektive, ona jeste značajna. Ukoliko su svi drugi faktori ujednačeni, tri poena mogu se prevesti u trideset poena na SAT skorovima (standardizovani test za prijem na fakultete u Sjedinjenim Američkim Državama). To može napraviti ogromnu razliku u vezi sa tim da li će dete, recimo, upisati elitni fakultet ili ne.
Razlike u koeficijentu inteligencije bile su velike kada je Kristensen uporedio rezultate među porodicama (jedno prvorođeno dete u odnosu na ostalu prvorođenu decu, drugorođeno dete u poređenju sa drugom drugorođenom decom i tako dalje), a ostale su značajne i kada je poredio rezultate dece unutar jedne porodice (prvorođeno spram drugorođenog spram trećerođenog i tako dalje). To ne znači da je svako prvorođeno dete u svakoj porodici pametnije od svoje braće i sestara. Mnoga deca koja su kasnije rođena imala su više IQ rezultate nego njihovi stariji siblinzi. Ovde je važno napomenuti da je reč o velikoj populaciji, ne indiviualnim slučajevima.
Ima neka tajna veza?
Tako se lako može doneti zaključak da postoji zaista nešto posebno kada je u pitanju prva trudnoća. Kao neka vrsta biološke prednosti na koju prvorođena deca polažu pravo. Ona su, generalno gledano, sklonija držanju pridika i, po svom ubeđenju, pravičnija. Oni znaju kako da naprave ubojite snežne grudve, kako da otvore štand za prodaju limunade ili “treniraju” psa da stoji na zadnjim nogama. Oni čak znaju i šta ljudi tačno rade kada vode ljubav.
Svo to podučavanje i propovedanje su ključne za Kristensensovo objašnjenje zašto prvorođena deca imaju bolja postignuća na testovima. Bez obzira da li su fanatična, zapovednička ili topla i negujuća, interakcija između starijih i mlađih siblinga pomaže starijima. Oni uče tako što govore. U podučavanju drugih, učvršćujemo svoje znanje, a ispostavlja se da to utiče i na postignuće na testovima inteligencije.
“Pametniji” se postaje kroz objašnjavanje. Iz Kristensenove vizure, ovo objašnjenje nadjačava druge tri teorije koje uključuju porodičnu dinamiku –
1. da provorođena deca dobijaju više roditeljske pažnje i izložena su stimulativnoj sredini za razvoj njihovog intelekta duže nego deca koja se rode kasnije;
2. da roditelji od prvorođene dece imaju veća očekivanja i
3. da su ona više orijentisana na postignuće. Kada se malo dublje uđe u ovu problematiku, smatra Kristensen, njegovo objašnjenje pobeđuje sva tri nabrojana.
Sudbina zapisana u redu rođenja?
Šta se, onda, može zaključiti iz ovoga? Možemo pojmiti da red rođenja utiče na dete kroz njegov kompletan život, a postignuće na IQ testovima samo je deo toga. Postoje istraživači koji smatraju da red rođenja može odrediti mnogo toga, pa čak i izbor karijere, što neka istraživanja potvrđuju, a neka ne.
✷ Tako se smatra i da su prvorođena deca savesnija, konzervativnija, orijentisana na postignuće i sticanje moći, disciplinovana, u većem strahu od gubitka statusa i generalno sklonija anksioznosti. To pomaže u objašnjenju činjenice zašto je više prvorođene dece među predsednicima država, dobitnicima Nobelove nagrade i izvršnim direktorima velikih kompanija.
✷ Deca rođena između najmlađe i najstarije su rođeni buntovnici. Oni su manje savesni, manje religiozni i obično im baš ne ide u školi. Oni su i društveniji, impulsivniji, skloniji fantaziranju i – dobri su pregovarači.
✷ Najmlađa deca obično pokazuju više interesovanja za druge ljude i empatičnija su. Najmlađi su kreativniji, fleksibilniji, skloniji preuzimanju rizika, impulsivniji i ekstrovertniji, možda zbog toga što su od samog početka svog života u većoj, stimulativnijoj sredini i moraju da se takmiče za pažnju sa drugom decom.
✷ Deca bez braće i sestara, odnosno jedinci, najčešće se slični prvorođenoj deci – ambiciozniji su i orijentisani ka performansama, ali su vrlo često usamljeni, nezavisni individualci ili dr, u zavisnosti od situacije, previše oslanjaju na porodicu.
Ali, postoji li nešto što određuje uspeh ili sreću u životu, a povezano je sa redom rođenja? Odgovor je možda začuđujuć, ali ne – red rođenja, kako se ispostavlja, nema nikakve veze sa time. Ovom svetu potrebni su i učitelji i ekstroverti, mislioci i praktični tipovi, buntovnici i realisti, vizionari i šegrti.
Ono što neko postigne u realnom svetu, bez obzira na red rođenja i standardizovana ispitivanja, zapravo je jedini relevantan test.
Autor: Džena Pinkot
Izvor: Psychology Today
Prevod i adaptacija: Ina Poljak
